सरकारको निर्णय कागजमा सिमित, विपद् जोखिम क्षेत्र पहिचानमा ढिलाईं

---

सुर्खेत । विपद् व्यवस्थापन तथा पुर्व तयारीका लागि गत असारमा बाढी पहिरो जोखिममा रहेका नागरिकलाई मनसुन अवधिभरका लागि अन्यत्र सुरक्षित स्थानमा सार्ने निर्णय भयो । प्रदेश विपद् व्यवस्थापन समितिको असार २९ गते बसेको बैठकले जोखिम क्षेत्रमा बसोवास गर्ने नागरिकलाई स्थानीय तहको समन्वयमा सुरक्षित ठाउँ पहिचान गरी स्थानान्तरण गर्ने निर्णय गरेपनि सो निर्णय कागजी प्रक्रियाबाट कार्यान्वयनको पक्षमा उठ्न सकेको भने छैन ।

साउन १४ गते राति कालिकोटको सान्नीत्रिवेणी गाउँपालिका–६ मा आएको पहिरोमा परि नौँ जनाको मृत्यु भयो भने दुई जना अझै वेपत्ता छन् ।

शुक्रबार राति कालिकोटको महावै गाउँपालिका–३ स्थित नख्खुमा एकै परिवारका चारजना गरी ६ जनाको पहिरोले ज्यान लियो । वडा सदस्य रज बहादुर बिष्टको घर पहिरोमा पुरिदा विष्ट परिवारका ६ जनाले ज्यान गुमाउनुप¥र्यो । कालिकोटमा मात्रै बाढी र पहिराबोट १९ जनाको मृत्यु र ६ जना वेपत्ता भईसकेका छन् ।

कालिकोटमा मात्र हैन कर्णाली प्रदेशभर दर्जनौँ वस्ती बाढीपहिरोको जोखिममा छन् । विपद् व्यवस्थापन तथा पुर्व तयारीका लागि नागरिकलाई मनसुन अवधिभरका लागि अन्यत्र सुरक्षित स्थानमा सार्ने निर्णय भएको एक महिना भईसक्दापनि निर्णयको व्यवहारिक कार्यान्वयन भने हुन सकेको छैन ।

कालिकोटको सान्नीत्रिवेणी गाउँपालिका–६ का दानबहादुर बमले भने, ‘१४ गते राति आएको पहिरोबाट विस्थापित परिवारलाई विद्यालय र लघुजलविद्युतको भवनमा राखिएको छ तर अन्य स्थानका नागरिक भने अझै जोखिममै छन् ।’
अहिले पनि सो गाउँपालिकामा रहेको तुसार खोला छेउछाउमा साना–ठुला पहिरो गईरहेको छ । बमले भने, ‘यहाँ त घाम लागेपनि पहिरो जान्छ, पानि परेपनि पहिरो जान्छ ।’

जोखिममा रहेको बस्ती स्थानान्तरणका लागि उनको वडामा वैठक पनि बसेको हो । उनले भने, ‘जोखिम व्यवस्थापनका लागि हाम्रो ६ नं. वडामा केहि दिन पहिलो बैठक पनि बसेको हो । जोखिममा रहेकाको तथ्यांक संकलन गर्ने भनिएको थियो ।’

कार्यान्वयन पक्ष ढिला भएको जनाउँदै निरासाका साथ उनले भने, ‘यस्तो कुरा पहिल्यै हुनुपथ्र्यो । ढिलै भएपनि काम निकै ढिला भएको छ । अव मनसुन समाप्त भएपछि कार्यान्वयन गर्दा के हुन्छ र ?’

समयमै जोखिम बस्ती पहिचान गर्न नसक्दा जोखिम बस्तीमा रहेका सर्वसाधारणलाई सुरक्षित स्थानमा सार्न सकस भएको छ । प्रदेश सरकारले हाल बाढीपहिरोबाट भएको क्षति विवरणसमेत संकलन गर्न सकेको छैन ।

आन्तरिक मामिला तथा कानुन मन्त्रालयले कालीकोट, जाजरकोट र रुकुम पश्चिममा भएका ठूला घटनाको मात्र तथ्यांक राखेको छ । त्यो पनि अधुरो । हाल उक्त पहिरोमा परि कति घर विस्थापित भएका छन् र उक्त पहिरोको जोखिममा कति छन् भन्ने तथ्यांकसमेत प्रदेश सरकारले संकलन गर्न सकेको छैन ।

‘हामीले अहिलेसम्म जोखिम बस्ती पहिचान गरिसकेका छैनौं,’ आन्तरिक मामिला तथा कानुन मन्त्रालयका सूचना अधिकारी कृष्णबहादुर रोकायाले भने, ‘केही दिनपछि पहिचान गर्छाैं ।’

कोरोना संक्रमण व्यवस्थापनलगायतका कामले पनि कर्णालीमा जोखिम क्षेत्र पहिचानमा ढिलाई भएको स्विकार्दै रोकायाले केहि समयमा जोखिम क्षेत्रको पहिचान हुने जनाए ।

सरकारले पूर्व सजकताभन्दा पनि क्षेतिपछि मात्र राहत वितरणको काम गरेको कालीकोटका प्रदेश सांसद कुर्मराज शाहीले बताए । कालीकोटका खडाचक्र नगरपालिका–११, बराँतु र बगालकोटको दलित बस्ती पहिरोको उच्च जोखिममा रहेको उनले बताए ।

उनले भने, ‘माथि बस्ती छ । मुनिबाट निरन्तर पहिरो बगिरहेको छ । उक्त बस्तीलाई सुरक्षित स्थानमा सार्न कुनै पहल भएको छैन ।’

वर्षेनी बग्छ पहिरो
कर्णालीमा वर्षेनी सयौँ घर बाढी–पहिरोमा बग्ने गर्छन् भने दर्जनौँको ज्यान जान्छ । आर्थिक वर्ष २०७४÷०७५ मा कर्णालीमा सात सय नौँ घरमा विपद्का कारण क्षति भयो । यसका साथै २०७५÷०७६ मा आठ सय ७० र २०७६÷०७७ मा आठ सय ६२ घर विपद्मा परी क्षति भयो ।

तीन वर्षको अवधिमा कर्णालीमा एक सय ३४ जनाले विपद्का कारण ज्यान गुमाए भने दुई सय १६ जना घाइते भए । आर्थिक वर्ष २०७४÷०७५ मा ३७ जना, २०७५÷०७६ मा ५६ जना र २०७६÷०७७ मा ४१ जना नागरिकको विपद्का कारण ज्यान गएको छ ।

यसैगरी आर्थिक वर्ष २०७४÷०७५ मा ८१ जना, २०७५÷०७६ मा ४९ जना र २०७६÷०७७ मा ८६ जना नागरिकको विपद्मा परि घाइते भएका छन् ।

कर्णाली प्रदेश प्रहरीको तथ्यांक अनुसार तीन वर्षको अवधिमा दुई अरव ८३ करोड १७ लाख १४ हजार नौँ सय ३७ रुपैयाँ वरावरको जनधनको क्षति भएको प्रदेश प्रहरीका प्रहरी वरिष्ठ उपरीक्षक राजेशनाथ बास्तोलाले जानकारी दिए ।

पहिरोमा परी ६ जनाको मृत्यु
घरमाथिबाट पहिरो खस्दा शुक्रबार कालिकोटको महावै गाउँपालिका–३ नख्खुमा एकै परिवारका चारजना गरी ६ जनाको मृत्यु भएको छ ।

गएराति महाबै गाउँपालिका–३ नख्खु गाउँ कालिकोटमा वडा सदस्य रज बहादुर बिष्टको घर पहिरोले पुरिएको जिल्ला प्रहरी कार्यालय कालिकोटका प्रमुख श्यामबाबु ओलियाले जानकारी दिए ।

उनकाअनुसार विष्टका दुई छोरा, दुई छोरी र उनका दाजु डिल बहादुर बिष्टका दुई छोरी गरि ६ जनाको मृत्यु भएको हो । मृत्यु हुनेमा १९ वर्षीया शान्ति, १८ वर्षीया सबिना, १५ वर्षीया आशा, १३ वर्षीय पुष्प, ११ वर्षका प्रबिन र १० वर्षीया रेखा बिस्ट रहेको डिएसपी ओलियाले जानकारी दिए ।

उनकाअनुसार घटना भएको स्थानमा प्रहरी परिचालन गरिएको छ । कालिकोटमा यसअघि बाढी र पहिराबोट १९ जनाको मृत्यु ६ जना वेपत्ता भएका थिए ।